فرهنگ سیاسی علمای سنتی دوران مشروطه؛ با تاکید بر آرای شیخ ابوالحسن نجفی‌مرندی و محمدحسین تبریزی

فرهنگ شامل عقاید و ارزش­ها و احساسات است. نظام­های فرهنگی از سویی محصول اعمال و باورهای انسانی متعددی­اند و از سویی دیگر، در ابعاد مختلف، اعمال و باورهای انسانی را محدود می­کنند. سیاست از مهم­ترین حوزه‌هایی است که فرهنگ نقشی تعیین­کننده در آن دارد. می­توان در قالب مفهوم فرهنگ سیاسی، تاثیرات دیرپای عوامل فرهنگی بر مواضع و جهت­گیری­های سیاسی را مورد مطالعه قرار داد. این مقاله درصدد بررسی فرهنگ سیاسی علمای سنتی دوران مشروطه به­عنوان جریان سیاسی مستقل است. در مطالعات انجام‌پذیرفته، کم­تر به­طور مستقل به این جریان سیاسی پرداخته شده است و مواضع این جریان غالبا ذیل جریان طرفدار شیخ فضل­الله نوری بررسی شده­اند. آثار مکتوب معدودی از نویسندگان متعلق به این جریان در دست است. دو رسالة مشهور متعلق به این جریان، «دلایل براهین الفرقان فی بطلان قوانین نواسخ محکمات القرآن» نوشتة شیخ­ابوالحسن نجفی­مرندی دولت­آبادی و «کشف‌المراد من المشروطه و الاستبداد» نوشتة محمدحسین­بن­علی­اکبر تبریزی هستند. در تدوین چارچوب مفهومی این پژوهش، از الگویی ترکیبی با محوریت دیدگاه­های گابریل آلموند و جی. بینگهام پاول استفاده شده است. در تکمیل این الگو از دستاوردهای صاحب‌نظرانی چون وربا و لوسین پای و رونالد اینگلهارت و ولزل و ... نیز استفاده شده است. روش تحقیق این پژوهش تحلیل محتوای مضمونی است و در مراحل مختلف طبقه­بندی مضامین، از تکنیک­های کدگذاری باز و محوری استفاده شده است. بررسی آثار مذکور بر مبنای چارچوب مفهومی تدوین­شده، حاکی از آن است که الگوی واحدی از فرهنگ سیاسی، در ابعاد و مولفه­های مختلف، بر دو اثر حاکم است. می­توان گفت مبنای ارزشی هر دو نویسنده، «اقتداری»؛ به­لحاظ ظرفیت­های فرهنگی و سیاسی، رویکرد آن‌ها «انحصارگرایانه»؛ و موضع سیاسی هر دو نویسنده نسبت به وضعیت نظام سیاسی در دوران مشروطه «اعتراضی» است.